Κορυδαλλεύς, Θεόφιλος

(Αθήνα 1570 – 1646). Φιλόσοφος και κληρικός. Το αρχικό του επώνυμο ήταν Σκορδαλλός, ενδεικτικό της καταγωγής του από τον ομώνυμο –τότε– αθηναϊκό συνοικισμό, τον σημερινό Κορυδαλλό. Σπούδασε στην Αθήνα, αργότερα στο, υπό παπικό έλεγχο, Ελληνικό Γυμνάσιο της Ρώμης (1600-6) και τελικά στο πανεπιστήμιο της Πάντοβα, όπου είχε καθηγητή τον φημισμένο τότε νεοαριστοτελικό φιλόσοφο Τσέζαρε Κρεμονίνι. Το 1613 ανακηρύχθηκε διδάκτορας της φιλοσοφίας και της ιατρικής. Σταδιοδρόμησε κυρίως ως καθηγητής των φιλοσοφικών μαθημάτων και δίδαξε στα κυριότερα αστικά κέντρα του ελληνισμού: Βενετία (1609-13), Αθήνα (1614-20, 1643-46), Κεφαλονιά (1621), Ζάκυνθο (1621-22, 1628-36). Αξιομνημόνευτη υπήρξε η διδασκαλία του στην Πατριαρχική Σχολή της Κωνσταντινούπολης (1622-23, 1625-28, 1636-40). Με την υποστήριξη του φωτισμένου πατριάρχη Κυρίλλου Λουκάρεως, αναδιοργάνωσε το ίδρυμα, διαχώρισε για πρώτη φορά τη διδασκαλία της φιλοσοφίας από τη θεολογία και ανέπτυξε τη σχολή σε ακαδημαϊκό επίπεδο. Αυτή η περίοδος της ακμής, η λαμπρότερη στην ιστορία της σχολής, διακόπηκε ξαφνικά, μετά τον μαρτυρικό θάνατο του Λουκάρεως (1638) και την επικράτηση της συντηρητικής παράταξης στο πατριαρχείο. Ο Κ. κατηγορήθηκε ως αιρετικός και άθεος, οι μαθητές του διασκορπίστηκαν, ενώ η σχολή παράκμασε. Οι μετριοπαθέστεροι βρήκαν τότε έναν εύσχημο τρόπο για να απομακρύνουν τον Κ. από την Κωνσταντινούπολη: τον χειροτόνησαν αρχιεπίσκοπο Άρτης και Ναυπάκτου. Όμως, επειδή δεν μπορούσε να προσαρμοστεί και αγνοούσε τα ιερατικά καθήκοντα, παραιτήθηκε έπειτα από λίγους μήνες και επέστρεψε στην Αθήνα, όπου άρχισε και πάλι να διδάσκει. Σύμφωνα, όμως, με μια σχεδόν σύγχρονή του πηγή πληροφοριών, οι περιπέτειες των τελευταίων χρόνων είχαν κλονίσει ανεπανόρθωτα την υγεία και την ψυχική του ισορροπία. Πέθανε «λύπη αμέτρω συσχεθείς», σε κατάσταση έσχατης πενίας, «τούτου μόνον εν τέλει αξιωθείς, της εν τη πατρίδι ταφής». Το συγγραφικό έργο του Κ. είναι τεράστιο. Έγραψε ερμηνευτικά υπομνήματα και εισαγωγικές πραγματείες σχεδόν για όλα τα έργα του Αριστοτέλη (Λογική, Περί ουρανού, Περί ψυχής, Περί φυσικής ακροάσεως, Περί κόσμου, Μετά τα φυσικά, Περί γενέσεως και φθοράς κ.ά.). Αυτά τα έργα –που κυκλοφορούσαν κυρίως σε μορφή χειρογράφων και σώζονται σε εκατοντάδες αντίγραφα– αποτέλεσαν τη βάση του ανώτερου κύκλου σπουδών σε όλα τα ελληνικά σχολεία της Ανατολής, για ενάμιση και πλέον αιώνα. Μεγάλη διάδοση είχαν επίσης οι Επιστολικοί τύποι του, όπου παρέχονται υποδείγματα επιστολών κάθε είδους. Ο Κ. αποτελεί ορόσημο στην ιστορία της νεοελληνικής παιδείας. Ήταν ο πρώτος που αντιματώπισε τη φιλοσοφία ως αυτόνομο γνωστικό πεδίο και όχι ως «θεραπαινίδα της θεολογίας», όπως τη θεωρούσαν κατά τον Μεσαίωνα. Γι’ αυτό, αν και ήταν αριστοτελικός, αντιτάχθηκε στον σχολαστικισμό, στον εκχριστιανισμένο δηλαδή αριστοτελισμό, που αποτελούσε την επίσημη φιλοσοφία της Δυτικής Εκκλησίας. Επίσης, πολέμησε τις υπερβολές των συγχρόνων του νεοπλατωνικών, τον μυστικισμό, τη θεοσοφία, την κλίση στη μαγεία και στην αστρολογία. Αν και γενικά απέφυγε να έρθει σε ρήξη με την ορθόδοξη δογματική, αρνήθηκε ωστόσο τη δυνατότητα της τέλεσης θαυμάτων, τα οποία θεωρούσε απλές συμπτώσεις, και απομυθοποίησε τα φυσικά φαινόμενα ερμηνεύοντάς τα με βάση την αριστοτελική έννοια της αιτιότητας. Παρ’ όλα αυτά, ο κορυδαλλισμός δεν συνάντησε αντιδράσεις στην ορθόδοξη Ανατολή. Αντίθετα, κυριάρχησε σχεδόν έως τα τέλη του 18ου αι., οπότε παραμερίστηκε από τη νέα φιλοσοφία του Διαφωτισμού.